Къумукъ чIалTKkh
| Къумукъ чIал | |
| Вичин тӀвар: |
Къумукъ тил |
|---|---|
| Уьлквеяр: |
|
| Официал статус: |
|
| Рахазвайбурун кьадар: |
426 212 кас |
| Классификация | |
| Категория: |
Алтайдин чIалар |
| |
| Кхьинар: |
кирилл графика |
| ЧӀаларин кодар | |
| ГОСТ 7.75–97: |
кум 349 |
| ISO 639-1: |
kum |
| ISO 639-2: |
kum |
| ISO 639-3: |
kum |
 | |
Дагъустан 
Кеферпатан Осетия
Чечня
Къумукъ чIал (къум. къумукъ тил) — къумукъ халкьдин хайи чIал.
Туьрк чIаларин группадин кыпчак чIаларин хзандик акатзава. Адаз виридалайни мукьва чIалар крым-татар, караим ва къарачай-балкъар чIалар я. Урусатда къумукъ чIалал 450–500 агъзурав агакьна агьалияр рахазва. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Дагъустанда пудлагьай чкадал ала. Къумукъ чIал Дагъустандин ругуд «эдеби» чIаларикай сад я. Къумукь чIалал «Ёлдаш» газет акъатзава. ЧIал гегьенш хьанва Дагъустандин юкьван районра, са кьадар Чечнядин кефер патара ва Кеферпатан Осетиядин Моздок районда.
Къене авайбур
- 1 Тарих
- 2 Кхьинар
- 3 ЧIалан махсусвилер
- 3.1 Нугъатар
- 4 Эдебият
- 5 Баянар
- 6 ЭлячӀунар
Тарих[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
XIX виш йисалди къумукъ чIал Дагъустандин кефер пата авсиятдин чIал тир (илимда ахьтин чIалаз лингва-франка лугьузвайди я, гилан лингва-франка Дагъустанда урус чIал я) [1].
Кхьинар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
1928 йисалди къмукъри араб графикадин ажам алфавитдикай менфят къачузвай. 1928 йисалай 1938 йисалай латин графикадалди туькIуьрнай алфавит тир, 1938 йисалай къедалди кирилл алфавит кардик ква.
Алай чIаван къумукъ алфавит: А а, Б б, В в, Г г, Гъ гъ, Гь гь, Д д, Е е, Ё ё, Ж ж, З з, И и, Й й, К к, Къ къ, Л л, М м, Н н, Нг нг, О о, Оь оь, П п, Р р, С с, Т т, У у, Уь уь, Ф ф, Х х, Ц ц, Ч ч, Ш ш, Щ щ, Ъ ъ, Ы ы, Ь ь, Э э, Ю ю, Я я.
ЧIалан махсусвилер[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Къумукъ чIала 8 ахъа ванер ава, ибур: а, е, ы, и, о, оь, у, уь я. Бязи гафарв, иллаки маса чIаларай къачур гафара, аь ванни гьалтда.
Гзафвилин форма –лар частица гилигуналди къалурзава.
ЧIала ругуд падежар ава.
Нугъатар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Къумукъ чIала кьуд нугъат ава:
- буйнакъ нугъат
- хасавюрт нугъат
- къайтагъ нугъат
- терек нугъат.
Нугъатрин арадай вирибурулайни къакъатнавайди къайтагъ нугъат я. Дарги халкьарихъ галаз виш йисарин къене алакъада авай и нугъатдик кьетIен сувун лишанар ква. Месела, къати – къ ван.
Литературадин къумукъ чал хасавюрт ва буйнакъ нугъатрин бинедал туькIуьр хьанва.
Къумукъ чIал чирунин рекье чIехи крар алим-тюрколог Н. К. Дмитриева кутунай.
Эдебият[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- Н. К. Дмитриев. Къумукъ чIалан грамматика. М., 1940.
- Урус чIаланни къумукъ чIалан гафарган. Бамматов З. З. Магьачкъала. 1960.
- Урус чIаланни къумукъ чIалан гафарган. ред. Бамматов Б. Г. Магьачкъала. 1997.
Баянар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- ↑ Pieter Muysken. Studies in language companion series. From linguistic areas to areal linguistics. — John Benjamins Publishing Company, 2008. — Т. 90. — С. 74. — ISBN 9027231001, 9789027231000. Шаблон:Hider
ЭлячӀунар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Шаблон:Туьрк чIалар
q J Ii067aVvcc Oo mil Mj x234T FD FP V Kk Nnqd 589Ss